الف :ایران باستان:

واژه زیبای پزشکی یک واژه دیرینه ایرانی است که باوجود تحول هشت هزارساله هنوز ریشه آن محفوظ مانده است. نخستین ریشه این واژه به صورت بئشه زه به معنی آسیب زدا دراوستا آمده است. واژه اوستایی سپس درزبان پهلوی به صورت بئشه زک وسپس درمقدمه الادب زمخشری به صورت بجشکی و بعد به صورت پزشک درآمده است.

درتاریخ ایران شواهد متعددی ازپیشرفت درزمینه های مختلف پزشکی وجود دارد و ازجمله آنها، احاطه دانشمندان این خطه درعملکرد و درمان بیماریهای دستگاه ادراری است.استفاده بوعلی سینا ازرنگ ، بو و طعم ادرار درتشخیص بیماریهای عمومی و کلیوی درنوشته های این دانشمند بزرگ مشهود است.

کلاس آموزشی بالینی رازی دربیمارستن ری شبیه متد آموزش امروزه بوده است . شرح حال یک بیمار توسط رازی دراینجا بیان می شود:

” سیاوش پورخسرو مبتلا به تبهای مخلوط اززمان شش روز درمیان تا هرروز بود وقبل ازتب ،لرز مختصری می نمود و به دفعات زیاد ادرار میکرد. او اهل مشکویه بود. چنین نظر دادند که این تبها یا باید به چهار یک مبدل گردد یا آنکه بیماردملی درکلیه ها داشته باشد. پس ازاندک زمانی چرک با ادرار ازبیمار خارج شد ومن او را ازقطع تب آگاه نمودم وچنان شد. علتی که درابتدا مرامانع شد که نظر قطعی دهم که بیمار دمل کلیه دارد این بود که بیمار قبلا نیز مبتلا به تبهای یک روز درمیان و نوع دیگر تبها شده بود و گمان نمودم که این نوع تب مخلوط باید ازتورم و التهاب حاصل شده بود و ممکن است به تب شدید تبدیل گردد. من فراموش کردم که ازمریض سوال کنم که وقتی برمی خیزد احساس سنگینی درناحیه کمر می کند یا خیر؟ و بیمار هم دراین باره اضهار نظری نکرد. زیادی ادرار (اشکال درقدرت تغلیظ) گمان مرا به وجود دملی درکلیه ها تقویت نمود. من ازاینکه پدر بیمار( تاریخچه خانوادگی) مبتلا به ضعف مثانه بود و از این درد می نالید  نیز درموقع سلامت هم به همین درد مبتلا بود اطلاعی نداشتم .بنابراین برماست که از دقت کامل دراین موارد غافل نباشیم.روزانه نبض ، ادرار، و مزاج او را می دیدم. وقتی چرک درادرار بیمار دیده شدمدرات برای او تجویز نمودم تا ادرارش صاف شد و سپس کندرو ….. به خورانیدم تا بیماریش رفع گردید. چو بیمار ابتدا ازسنگینی ناحیه کمر شکایتی ننمود این مرا هدایت کرد که دمل کلیه اش بایستی کوچک بوده باشد. اما پس از آنکه چرک درادرارش پیدا شد از او سوال کردم آیا چنین حالتی را احساس کرده بودی گفت آری زیرا اگردمل بزرگ می بود فقط خود بیمار از آن شکایت می نمود و تخیله سریع چرک نشان داد که زخم بایستی کوچک بوده باشد اطبا دیگرحتی پس ازظهور چرک درادرار چیزی از حالت او درک ننموده بودند.”

اخوینی بخارایی حدود هزارسال پیش درمورد ساختمان و عملکرد مثانه و مکانیسم آنتی ریفلاکس دریچه حالبها آورده است:

” آبدان نهاذه آمذه است میان پیشابراه و میان میزیگه راه ، و آبدان مرکب است ازدو طبقه و چون از گرده ها ادرار بسوی وی خواهد آمذن بدان مجرا کی ورا حالبان خوانند آن رگ که ادرار بوی اندر بود یک طبقه را ازطبقات آبدان ببرد ومیان این دو طبقه برود و تا به گردن آبدان بیاید و آنگاه آن طبقه دیگر ببرد و به آبدان فرود آید ادرار، و حکمت به آفرینش این اندام که چنین آمده است آنست که چون ادرار خواهد تا باز گردد برهمین مجرا، نتواند بازگشتن ، چه : آن طبقه اندروین برفشارد مرآن را ( کی ادرار بوی می فرود آید) بدان طبقه بیرینین تا راه تنگ شود و ادرار نه تواند راه یافتن به بیرون آمدن سوی حالبان .”

نفرولوژی کودکان ایران :

بنیان گذاران: پرفسورقمرحسینی الهاشمی ( شیراز) و پرفسور اسفندیار بداغی ( تهران )

پیش کسوتان نفرولوژی کودکان ایران:

تهران– درایران مراقبت از کودکان گرفتار بیماریهای کلیوی و نارسایی آن که درگذشته به راهنمایی و یاری دکترمحمد قریب در دامن بخش کودکان انجام می شد . از سال 1345 پس از بازگشت پرفسور اسفندیار بداغی از بخش نفرولوژی کودکان انستیتوی بررسی بیماریهای متابولیک فرانسه ” گروه پیرراویه” ، دربیمارستان های دانشگاه تهران فعالیت آغاز کرد. باگشایش مرکز طبی کودکان در1347 تهران به همت شادروان دکتر حسن اهری و باهمکاری جراحان توانای کودکان ترمیم بسیاری از ناهنجاریهای دستگاه ادراری و تشخیص و درمان بسیاری از بیماریهای کلیوی متداول درکودکان شامل بیماریهای گلومرولی ، نارسایی کلیه و بیماریهای موروثی درحد امکانات تشخیصی آن زمان مقدورگشت. پس از درگذشت دکتر حسن اهری، آزمایشگاه نفرولوژی به پشتیبانی شادروان دکتر محمدقریب زیرنظر پرفسور اسفندیار بداغی تشکیل گردید. تخت هایی به طور مستقل به بیماران کلیوی اختصاص داده شد. نقش افکار بلند و جستجوگر دکتر عبدالمحمود ضیاشمسا درمشاوره و راهگشایی همکاران بالینی غیر قابل انکاربود.وزارت آموزش عالی درسال های 50 با برعهده گرفتن بخشی از هزینه های پژوهشی در زمینه بیماریهای کلیوی امکان راه اندازی روش ایمنوفلورسنس و بررسی هایی مدرن دربرخی مسائل ایمنولوژیک نزد بیماران کلیوی و تحقیق رابطه مینان تغذیه و عفونت های ادرای را که برای نخستین بار انجام می گرفت درمرکز طبی کودکان فراهم نمود. پروژه دیالیز- پیوند پیاپی درسالهای 1355تا 1357 درسازمان برنامه و بودجه کشوررد شد.

شیراز– پرفسور قمرحسینی الهاشمی درسال 1344 دوره فوق تخصص نفرولوژی کودکان را دربیمارستان بوستون به اتمام رساندند و به دانشگاه شیراز بازگشتند و کودکان مبتلا به مشکلات کلیوی را درمان می نمودند. درسال 1356 دکتر صادق صابری و درسال 1357 دکتر مجید رسول پور که درآمریکا تحصیل نموده بودند به دانشگاه شیراز باز می گردند و با همکاری سرکارخانم دکتر هاشمی دربیمارستان سعدی بخش نفرولوژی کودکان راراه اندازی می کنند و فعالیت پژوهشی و درمانی زیادی را داشتند. دکتر رسول پور درسال 1368 و دکتر صابری درسال 1370 ایران را ترک کردند.

تهران– پیش از انقلاب اسلامی دکتر احمد مشعوف نفرولوژیست کودکان دربیمارستان شهرآراتهران که درسال 1343 بنیان گذاری شده بود( و پس ازانقلاب اسلامی به بیمارستان حضرت علی اصغر(ع) تغییرنام داد) تشخیص ودرمان کودکان مبتلا به مشکلات کلیوی را به عهده داشتند. ایشان نیز درسال 1363 به کشور کانادا رفتندو دکترحسن اتوکش تشخیص ( ازجمله بیوپسی کلیه) و درمان بیماران کلیوی را به عهده گرفتند. ازسال 1377 بخش دیالیز صفاقی مزمن و از سال 1378 بخش همودیالیز راه اندازی شد.

کرمانشاه– پرفسورشمس وزیریان ، فوق تخصص نفرولوژی کودکان از دانشگاه سنت آنتوان پاریس که در بیمارستان کودکان دانشگاه کرمانشاه بخش نفرولوژی کودکان را راه اندازی نمودند.

تاسیس رشته فوق تخصصی نفرولوژی کودکان ایران:

درسال 1369 اولین بخش آموزش فلوشیپ نفرولوژی کودکان به همت سرکارخانم دکتر قمرهاشمی دردانشگاه علوم پزشکی شیراز راه اندازی شد که درآموزش نفرولوژی و پرورش دستیاران فعالیت چشمگیری داشت. تاسال 1388 مراکزی که برای دوره فوق تخصص(2 سال) مورد تایید وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی بوده است شامل بیمارستان نمازی (شیراز)، مرکز طبی کودکان(تهران)، بیمارستان حضرت علی اصغر(ع) (تهران) ، و کرمانشاه بوده است. از سال 1389 بیمارستان شیخ (مشهد) و بیمارستان مفید(تهران) نیز افزوده شدند.

پیوندکلیه کودکان:

پیوند کلیه برای کودکان نیازمند، از آمال و آرزوهای دیرین نفرولوژیست های کودکان ایران بوده که خوشبختانه درسالهای گذشته درمراکز دانشگاهی ترویج یافته است. لازم به ذکر است که اولین پیوند کلیه کودکان در سال 1366 برروی یک بیمار توسط آقایان دکتر احد قدس ، دکتر ایرج فاضل و مرحوم دکتر حسین رسولی و باهمکاری دکتیر سید طاهر اصفهانی در مرکز هاشمی نژاد انجام شد که تا سال 1388 پیوند بیمار مذکور فعال است. از سال 1364 که پیوند کلیه دربیمارستان لبافی نژاد شروع شد و تاکنون دراین مرکز حدود 400 پیوند کلیه درکودکان باهمکاری جراحان دکتر ناصر سیم فروش و دکتر بصیری و نفرولوژیست های کودکان دکترحسن اتوکش و دکتر مصطفی شریفیان درچه انجام شده است و بیشترین آمار پیوند کلیه کودکان درایران دراین مرکز انجام شده است.

دیالیز صفاقی و همودیالیز کودکان:

درمان بیماران دچار نارسایی کلیوی به ویژه حاد که با دیالیز صفاقی از سالهای 40 وارد مرحله نوینی گردید در نجات کودکان گرفتار نارسایی مزمن درایران کارایی چندانی نیافت. آقایان سید طاهر اصفهانی و دکتر عباس مدنی بخش همودیالیز را درسال 1365 و بخش دیالیز صفاقی را درسال 1367 دربیمارستان مرکز طبی کودکان راه اندازی نمودند که دیالیز صفاقی درابتدا به صورت IPD درآن مرکز انجام می شد. ازسال 1374 با همکاری شرکت ثامن سرم و وسایل مورد نیاز دیالیز صفاقی مزمن درایران تولید شد و پس ازاین دوره دیالیز به صورت CAPD درمراکز عمده نفرولوژی کودکان : بیمارستان حضرت علی اصغر(ع) ( دکتر نکیسا هومن )، بیمارستان مرکز طبی کودکان ، بیمارستان مفید( دکترسیدمصطفی شریفیان درچه ) و بیمارستان شیخ شروع شد. هم اکنون 124 کودک در11 مرکز دیالیز صفاقی درسرتاسر ایران تحت درمان می باشند.

درحال حاضر با فعالیت مراکز آموزشی متجاوز از 70 نفر نفرولوژیست کودکان درسطح کشور فعال می باشند.

References:

Otukesh H. Opening ceremony 1^st IrSPN congress. in rasool akram hospital. IUMS.1388 adopted from Mazdeyasna in Farsi literature by Moin- Poordavood.

Otukesh H, Hoseini R. http://www.nipnudt.com/edrar.html

http://cgme.behdasht.gov.ir/uploads/264_920_Curriculumfogh_KoliyehKoodak.pdf

Bodaghi S, History of pediatric nephrology, Iran J Pediatr, 2006;16(1): 99-103. http://www.sid.ir/Fa/VEWSSID/J_pdf/66613850116.pdf

http://www.mums.ac.ir/sheikh/fa/esfadiyarbadagi

http://iranspn.blogspot.com/

https://profiles.google.com/IranSPN

Hooman N, et al.  RJMS, 2008,58(15);207-14

Hooman N. Experience of CAPD in Children in Iran. 2^nd IrSPN congress in Mashad.2011

http://www.jjtvn.ir/display_full.aspx?data_id=33630

http://www.iran-newspaper.com/1390/4/30/Iran/4844/Page/1/index.htm

http://www.yjc.ir/portal/NewsDesc.aspx?newsid=484394

تاسیس انجمن :

انجمن نفرولوژی کودکان ایران با همت و کوشش دکتر نکیسا هومن و با حمایت پیش کسوتان این رشته تاسیس شد.

تاریخچه انجمن نفرولوژی کودکان به روایت تصاویر و مستندات :